Menopoz döneminde yaşanan semptomların yönetiminde hormon tedavisi en etkili seçenek olsa da, her kadın için uygun olmayabilir veya tercih edilmeyebilir. Meme kanseri öyküsü, kardiyovasküler hastalık riski, tromboembolik olaylar veya kişisel tercihler nedeniyle hormonal tedavi alamayan kadınlar için non-hormonal tedavi seçenekleri büyük önem taşımaktadır. Bu tedaviler, özellikle vazomotor semptomlar (sıcak basması, gece terlemesi) başta olmak üzere çeşitli menopozal şikayetlerin yönetiminde etkinlik göstermektedir.

Vazomotor Semptomlar İçin Non-hormonal İlaçlar

Sıcak basması ve gece terlemesi, menopozun en sık görülen ve en çok rahatsızlık veren semptomları arasındadır. Bu semptomların yönetiminde çeşitli non-hormonal ilaç grupları kullanılmaktadır. Bu ilaçların çoğu aslında başka endikasyonlar için geliştirilmiş olup, vazomotor semptomlar üzerindeki etkileri zamanla keşfedilmiştir.

Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) ve serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI), depresyon ve anksiyete tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Ancak düşük dozlarda sıcak basmalarını da azalttıkları gösterilmiştir. Bu etki, beyin termoregülasyon merkezlerindeki serotonin ve norepinefrin düzeylerini etkilemelerine bağlanmaktadır.

• Paroksetin: FDA tarafından vazomotor semptomlar için onaylanmış tek SSRI'dir. Düşük doz formülasyonu (7.5 mg) bu endikasyon için spesifik olarak geliştirilmiştir. Sıcak basma sıklığını ve şiddetini azaltmada etkilidir.
• Venlafaksin: SNRI grubundan olup, sıcak basmaları üzerinde iyi çalışılmış bir ilaçtır. 37.5-75 mg dozlarında genellikle etkili bulunmuştur. Bazı kadınlarda mide bulantısı yapabilir.
• Desvenlafaksin: Venlafaksinin aktif metabolitidir ve benzer etkinliğe sahiptir. Bazı hastalarda daha iyi tolere edilebilir.
• Escitalopram ve sitalopram: Sıcak basmaları azaltmada orta derecede etkinlik göstermiştir.

Gabapentinoidler

Gabapentin ve pregabalin, epilepsi ve nöropatik ağrı tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçların vazomotor semptomlar üzerinde de olumlu etkileri olduğu gösterilmiştir. Özellikle gece terlemeleri ve buna bağlı uyku bozukluklarının yönetiminde faydalı olabilirler çünkü hafif sedatif etkileri vardır.

Gabapentin genellikle akşam dozuyla başlanır ve gerekirse doz artırılır. 300-900 mg/gün dozlarında sıcak basma sıklığını %50-70 oranında azaltabilmektedir. Baş dönmesi, uyuklama ve periferik ödem görülebilen yan etkilerdir. Pregabalin benzer etkinlikte olup bazı hastalarda daha düşük dozlarda etkili olabilir.

Oxybutynin

Oxybutynin, aşırı aktif mesane tedavisinde kullanılan antikolinerjik bir ilaçtır. Son yıllarda yapılan çalışmalar, bu ilacın sıcak basmaları üzerinde de etkili olduğunu göstermiştir. Antikolinerjik etkisiyle terlemeyi azaltır. Ağız kuruluğu ve kabızlık gibi yan etkileri olabilir ve özellikle yaşlı hastalarda bilişsel yan etkiler açısından dikkatli olunmalıdır.

Fezolinetant: Yeni Nesil Tedavi

Fezolinetant, nörokinin B (NK3) reseptör antagonisti olarak etki gösteren yeni bir ilaçtır. Bu ilaç, hipotalamustaki termoregülasyon merkezini doğrudan hedefleyerek vazomotor semptomları azaltır. Nörokinin B, menopozda artan ve sıcak basmalarının tetiklenmesinde rol oynayan bir nöropeptittir. Fezolinetant bu yolağı bloke ederek semptomları kontrol altına alır.

Klinik çalışmalarda fezolinetant, sıcak basma sıklığını ve şiddetini plaseboya kıyasla anlamlı ölçüde azaltmıştır. 45 mg günlük dozda etkili bulunmuş ve 2023 yılında FDA onayı almıştır. Karaciğer fonksiyon testlerinin izlenmesi önerilmektedir. Bu ilaç, vazomotor semptomlar için spesifik olarak geliştirilmiş ilk non-hormonal seçenek olması açısından önemlidir.

Uyku ve Ruh Hali Bozuklukları İçin Tedaviler

Menopoz döneminde uyku bozuklukları sık görülür ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkiler. Non-hormonal uyku tedavileri arasında kognitif davranışçı terapi (KDT) ilk basamak önerilen yaklaşımdır. İlaç tedavisi gerektiğinde kısa süreli hipnotik kullanımı düşünülebilir, ancak bağımlılık riski nedeniyle dikkatli olunmalıdır.

• Melatonin: Doğal uyku hormonu olan melatoninin dışarıdan alınması, uyku başlangıcını kolaylaştırabilir. Düşük dozlarda (0.5-3 mg) genellikle güvenlidir.
• Düşük doz trazodon: Antidepresan etkisinin altındaki dozlarda uyku düzenleyici olarak kullanılabilir.
• Antidepresanlar: Depresyon ve anksiyete eşlik ediyorsa SSRI veya SNRI tedavisi hem ruh halini hem de uyku kalitesini iyileştirebilir.
• Bilişsel davranışçı terapi: Uyku hijyeni eğitimi ve davranışsal müdahaleler, uzun vadede en etkili non-farmakolojik yaklaşımdır.

Vulvovajinal Semptomlar İçin Non-hormonal Seçenekler

Menopoza bağlı vajinal kuruluk ve disparoni (ağrılı cinsel ilişki) yaşam kalitesini önemli ölçüde etkiler. Lokal östrojen tedavisi en etkili seçenek olsa da, kullanamayan veya tercih etmeyen kadınlar için alternatifler mevcuttur.

Vajinal nemlendiriciler, düzenli kullanımda vajinal mukozanın hidrasyonunu artırır. Hiyaluronik asit içeren ürünler, doku yenilenmesini destekler ve uzun süreli nem sağlar. Cinsel ilişki sırasında kullanılan kayganlaştırıcılar ise anlık rahatlama sağlar; su bazlı, silikon bazlı veya hibrit formülasyonlar mevcuttur.

Ospemifen, seçici östrojen reseptör modülatörü (SERM) olarak sınıflandırılan oral bir ilaçtır. Vajinal dokuda östrojen benzeri etki gösterirken meme ve uterusta antagonist etki gösterir. Vajinal atrofi tedavisinde etkili bulunmuş ve FDA onayı almıştır. Sıcak basması ve tromboz riski potansiyel dezavantajlarıdır.

Kemik Sağlığı İçin Non-hormonal Tedaviler

Menopoz sonrası osteoporoz riski artar ve kemik kırıkları önemli bir morbidite nedenidir. Hormon tedavisi alamayan kadınlarda kemik sağlığının korunması için alternatif ilaçlar mevcuttur.

• Bifosfonatlar: Alendronat, risedronat, ibandronat ve zoledronik asit kemik yıkımını azaltan ilaçlardır. Oral veya intravenöz formları mevcuttur.
• Denosumab: RANK ligandını hedefleyen monoklonal antikordur. Altı ayda bir subkutan enjeksiyon olarak uygulanır.
• Raloksifen: Selektif östrojen reseptör modülatörüdür. Kemik üzerinde östrojen benzeri koruyucu etki gösterirken meme kanseri riskini azaltır.
• Kalsiyum ve D vitamini: Tüm kemik tedavilerinin temelini oluşturur. Yeterli alım sağlanmalıdır.

Tedavi Seçiminde Dikkat Edilecek Noktalar

Non-hormonal tedavi seçiminde hastanın semptom profili, komorbiditeleri, kullandığı diğer ilaçlar ve tercihleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bazı ilaçların birbirleriyle veya diğer ilaçlarla etkileşimleri olabilir. Özellikle SSRI/SNRI grubunun tamoksifen ile birlikte kullanımında dikkatli olunmalıdır.

Tedaviye düşük dozla başlanması ve gerekirse kademeli artırılması yan etkileri minimize eder. Etkinin ortaya çıkması birkaç hafta sürebilir, bu nedenle hastalara gerçekçi beklentiler verilmelidir. Tedavi yanıtı düzenli olarak değerlendirilmeli ve yetersiz yanıtta alternatif seçenekler denenmelidir.