Testosteron, genellikle erkek hormonu olarak bilinse de kadın vücudunda da önemli fonksiyonlara sahip bir hormondur. Yumurtalıklar ve böbreküstü bezleri tarafından üretilen testosteron, kadınlarda cinsel istek, enerji düzeyi, kas kütlesi, kemik sağlığı ve genel yaşam kalitesi üzerinde belirleyici etkiler gösterir. Menopozla birlikte testosteron düzeyleri de azalır ve bu durum bazı kadınlarda belirgin semptomlara yol açabilir.

Kadınlarda Testosteronun Rolü

Kadın vücudunda testosteron düzeyleri erkeklere kıyasla çok daha düşüktür, ancak bu düşük miktarlar bile kritik fizyolojik süreçlerde görev alır. Testosteron, kadınlarda libido ve cinsel uyarılmanın düzenlenmesinde merkezi bir rol oynar. Ayrıca kas kütlesinin korunması, kemik mineral yoğunluğunun sürdürülmesi, enerji metabolizması ve bilişsel fonksiyonlar üzerinde de etkilidir.

Yaşlanmayla birlikte kadınlarda testosteron düzeyleri kademeli olarak düşer. Menopoza geçiş sürecinde bu düşüş hızlanabilir ve özellikle bilateral ooferektomi (her iki yumurtalığın alınması) geçiren kadınlarda testosteron düzeyi dramatik şekilde azalır. Bu hormon eksikliği; cinsel isteksizlik, yorgunluk, motivasyon kaybı, depresif ruh hali ve genel yaşam kalitesinde düşüş olarak kendini gösterebilir.

Testosteron Eksikliğinin Belirtileri

Menopoz döneminde testosteron eksikliğine bağlı semptomlar sinsi başlangıçlı olabilir ve genellikle östrojen eksikliği belirtileriyle iç içe geçer. Bu nedenle tanı koymak bazen güç olabilir. Ancak bazı belirtiler testosteron yetersizliğine daha özgüdür ve dikkatle değerlendirilmelidir.

• Hipoaktif cinsel istek bozukluğu: Cinsel fantezilerin azalması veya kaybolması, cinsel aktiviteye ilginin belirgin şekilde düşmesi. Bu durum kişisel sıkıntıya neden oluyorsa tedavi düşünülebilir.
• Açıklanamayan yorgunluk: Yeterli uyku ve dinlenmeye rağmen süregelen enerji düşüklüğü, günlük aktiviteleri tamamlamada güçlük.
• Kas kütlesi ve güç kaybı: Egzersiz yapılmasına rağmen kas tonusunun korunamaması, fiziksel güç ve dayanıklılıkta azalma.
• Motivasyon ve yaşam coşkusu kaybı: Daha önce zevk alınan aktivitelere ilgi kaybı, genel yaşam memnuniyetinde düşüş.
• Bilişsel değişiklikler: Konsantrasyon güçlüğü, hafıza sorunları, zihinsel netlikte azalma.
• Depresif belirtiler: Ruh halinde düşüş, kaygı, duygusal dalgalanmalar.

Testosteron Tedavisinin Endikasyonları

Günümüzde testosteron tedavisinin kadınlarda en iyi kanıtlanmış endikasyonu, menopoz sonrası hipoaktif cinsel istek bozukluğudur (HSDD). Bu durum, cinsel istek ve fantezilerin belirgin şekilde azalması veya kaybolması ve bunun kişisel sıkıntıya yol açması olarak tanımlanır. Tedavi kararı verilmeden önce, cinsel isteksizliğin diğer potansiyel nedenlerinin (ilişki sorunları, depresyon, ilaç yan etkileri, diğer tıbbi durumlar) dışlanması gerekir.

Östrojen tedavisine yeterli yanıt alınamayan ve cinsel isteksizlik şikayeti olan postmenopozal kadınlarda testosteron eklenmesi düşünülebilir. Bilateral ooferektomi geçirmiş ve belirgin androjen eksikliği semptomları yaşayan kadınlar da aday olabilir. Ancak testosteron tedavisi, sadece kan düzeyi düşük diye değil, semptomların varlığı ve bunların yaşam kalitesini olumsuz etkilemesi durumunda önerilmelidir.

Testosteron Uygulama Yolları

Kadınlarda testosteron tedavisi için çeşitli uygulama yolları mevcuttur. Ancak birçok ülkede kadınlar için spesifik olarak onaylanmış testosteron preparatları sınırlıdır. Bu nedenle bazen erkekler için formüle edilmiş ürünler düşük dozlarda kullanılmaktadır. Transdermal yol, fizyolojik düzeylerde stabil hormon salınımı sağladığı için genellikle tercih edilir.

Transdermal testosteron jel veya kremler, ciltten emilerek doğrudan kana karışır. Günlük uygulama gerektirir ve dozaj bireysel yanıta göre ayarlanır. Testosteron yamaları da benzer şekilde transdermal yoldan hormon sağlar. Enjeksiyon formları mevcuttur ancak düzey dalgalanmalarına neden olabilir ve kadınlarda genellikle önerilmez. Subkutan pelletler bazı ülkelerde kullanılmaktadır ve uzun süreli stabil düzeyler sağlayabilir.

Tedavinin Faydaları ve Riskleri

Klinik çalışmalar, postmenopozal kadınlarda düşük doz testosteron tedavisinin cinsel istekte, uyarılmada ve orgazm sıklığında anlamlı iyileşme sağladığını göstermiştir. Bazı kadınlar ayrıca enerji düzeyi, ruh hali ve genel yaşam kalitesinde düzelme bildirmektedir. Tedavinin kemik yoğunluğu ve kas kütlesi üzerinde de olumlu etkileri olabilir.

• Cinsel istek ve uyarılmada artış
• Orgazm sıklığı ve yoğunluğunda iyileşme
• Enerji düzeyi ve vitalitede yükselme
• Ruh hali ve motivasyonda düzelme
• Kas kütlesi ve gücünün korunmasına katkı
• Kemik mineral yoğunluğu üzerinde olumlu etki

Potansiyel riskler açısından, suprafizyolojik dozlardan kaçınılmalıdır. Aşırı dozda virilizasyon belirtileri (akne, kıllanma artışı, ses kalınlaşması, klitoral büyüme) görülebilir. Bu belirtiler tedavinin kesilmesiyle genellikle geriler, ancak ses değişiklikleri kalıcı olabilir. Uzun vadeli kardiyovasküler ve meme üzerindeki etkileri konusunda daha fazla veri gerekmektedir.

Takip ve İzlem

Testosteron tedavisi alan kadınların düzenli takibi esastır. Tedaviye başlamadan önce ve tedavi süresince testosteron düzeyleri ölçülmelidir. Amaç, premenopozal fizyolojik düzeylere ulaşmaktır. Suprafizyolojik düzeylerden kaçınılmalıdır. Tedavi yanıtı ve yan etkiler düzenli aralıklarla değerlendirilmelidir.

Virilizasyon belirtileri açısından dikkatli olunmalıdır. Akne, yağlı cilt, kıllanma artışı gibi erken belirtiler görüldüğünde doz azaltılmalı veya tedavi sonlandırılmalıdır. Lipid profili ve karaciğer fonksiyon testleri periyodik olarak kontrol edilmelidir. Tedavinin etkili olmadığı durumlarda 6 ay içinde sonlandırılması önerilir.

Diğer Androjen Destekleri

Dehidroepiandrosteron (DHEA) bir başka androjen öncüsüdür ve bazı ülkelerde takviye olarak satılmaktadır. Vücutta testosteron ve östrojene dönüştürülebilir. Vajinal DHEA, vulvovajinal atrofi tedavisinde umut vadetmektedir. Ancak sistemik DHEA kullanımının etkinliği konusunda kanıtlar sınırlıdır ve standart bir tedavi olarak önerilmemektedir.