Kolesterol vücudumuz için gerekli olan yağımsı bir maddedir ve hücre zarlarının yapısında, hormon üretiminde, D vitamini sentezinde ve sindirim için gerekli safra asitlerinin oluşumunda kritik roller üstlenir. Ancak kan kolesterol düzeylerinin normalin üzerinde seyretmesi damar sağlığını tehdit eder ve kalp hastalığı riskini önemli ölçüde artırır. Menopoz dönemi kadınlarda kolesterol metabolizmasında dramatik değişikliklerin yaşandığı bir dönemdir ve bu süreçte lipid profilinin dikkatle izlenmesi gerekmektedir.
Üreme çağında kadınlar östrojen hormonunun koruyucu etkisi sayesinde erkeklere göre daha olumlu bir kolesterol profiline sahiptir. Östrojen karaciğerde kolesterol metabolizmasını düzenler, iyi kolesterol olarak bilinen HDL düzeylerini yüksek tutar ve kötü kolesterol LDL düzeylerini kontrol altında tutar. Menopozla birlikte bu hormonal koruma zayıflar ve kolesterol dengesi bozulmaya başlar. Bu değişikliklerin farkında olmak ve gerekli önlemleri almak kardiyovasküler sağlığın korunması için kritik öneme sahiptir.
Kolesterol Türleri ve Görevleri
Kolesterol kanda lipoprotein adı verilen taşıyıcı moleküllerle dolaşır ve farklı lipoprotein türleri farklı görevler üstlenir. Düşük yoğunluklu lipoprotein yani LDL kolesterolü karaciğerden dokulara taşır ve normalin üzerindeki düzeylerde damar duvarında birikime yol açarak ateroskleroza neden olur. Bu nedenle LDL kötü kolesterol olarak adlandırılır ve düşük tutulması hedeflenir.
Yüksek yoğunluklu lipoprotein olan HDL ise tam tersi işlev görür ve dokulardan fazla kolesterolü toplayarak karaciğere geri taşır. Bu temizleyici işlevi nedeniyle HDL iyi kolesterol olarak bilinir ve yüksek düzeyleri koruyucu kabul edilir. Trigliseridler ise yağ asitlerinin taşınma formudur ve yüksek düzeyleri metabolik sendrom ve kalp hastalığı riskiyle ilişkilidir. Lipid panelinde bu üç bileşenin dengesi değerlendirilir.
Menopozun Lipid Profiline Etkileri
Menopoz geçişi sırasında ve sonrasında lipid profilinde belirgin değişiklikler gözlemlenir. Total kolesterol düzeyi ortalama yüzde on ila on beş oranında yükselir ve bu artış büyük ölçüde LDL kolesteroldeki yükselişten kaynaklanır. LDL kolesterol yüzde on beş ila yirmi beş arasında artış gösterir. Daha önemlisi LDL partikülleri menopoz sonrası dönemde küçülüp yoğunlaşır ve bu küçük yoğun LDL partikülleri damar duvarına daha kolay nüfuz ederek ateroskleroz sürecini hızlandırır.
HDL kolesterol düzeyleri başlangıçta geçici bir yükselme gösterse de zamanla azalma eğilimine girer. HDL düzeyindeki bu düşüş damar temizleme kapasitesinin azalması anlamına gelir. Trigliserid düzeyleri yüzde yirmi ila otuz oranında artar ve bu durum özellikle abdominal obezite ve insülin direnciyle birleştiğinde metabolik sendrom riskini yükseltir. Lipoprotein(a) düzeyleri de menopoz sonrası dönemde artar ve bu bağımsız bir kardiyovasküler risk faktörü oluşturur.
Yüksek Kolesterolün Sonuçları
Kan kolesterol düzeylerinin yüksek seyretmesi damar duvarında yağlı plak birikimine yol açar. Bu süreç ateroskleroz olarak adlandırılır ve yıllar içinde sessizce ilerler. LDL kolesterol damar iç duvarına sızar ve burada oksidasyona uğrar. Okside LDL inflamatuar yanıtı tetikler ve bağışıklık hücreleri bölgeye göç eder. Zamanla köpük hücreler, düz kas hücreleri ve kalsiyum birikimi ile plak büyür ve damar lümenini daraltır.
Damar daralması kalbe giden kan akışını azaltır ve özellikle efor sırasında göğüs ağrısı olarak bilinen anjina pektorise neden olabilir. Plağın yırtılması durumunda ise üzerinde hızla pıhtı oluşur ve damarı tamamen tıkayabilir. Koroner arterlerde bu durum kalp krizine, beyni besleyen damarlarda inmeye yol açar. Periferik arterlerde ise bacaklara giden kan akışı azalır ve yürüme ağrısı ortaya çıkar.
Beslenmeyle Kolesterol Kontrolü
Diyet değişiklikleri kolesterol yönetiminin temel taşıdır ve birçok kişide ilaç gereksinimini azaltabilir veya ortadan kaldırabilir. Doymuş yağ alımı günlük toplam kalorinin yüzde yedisinin altında tutulmalıdır. Kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri, tereyağı ve hindistan cevizi yağı doymuş yağ kaynaklarıdır. Trans yağlar ise tamamen elimine edilmelidir çünkü hem LDL yükseltir hem HDL düşürür.
Tekli doymamış yağlar kolesterol profilini iyileştirir ve zeytinyağı, avokado, fındık ve badem iyi kaynaklardır. Omega üç yağ asitleri trigliseridleri düşürür ve yağlı balıklar en zengin kaynaktır. Haftada en az iki porsiyon somon, uskumru, sardalya veya ton balığı tüketilmesi önerilir. Çözünür lifler bağırsakta kolesterol emilimini azaltır ve yulaf, arpa, baklagiller, elma, narenciye iyi kaynaklardır.
- Zeytinyağını ana yağ kaynağı olarak kullanma
- Haftada en az iki porsiyon yağlı balık tüketme
- Günde beş porsiyon sebze ve meyve yeme
- Tam tahıllı ürünleri tercih etme
- Baklagilleri düzenli tüketme
- Kırmızı eti sınırlama ve beyaz et tercih etme
- İşlenmiş gıdalar ve fast food tüketimini azaltma
- Şekerli içeceklerden kaçınma
Yaşam Tarzı ve Tedavi Seçenekleri
Düzenli fiziksel aktivite HDL kolesterolü yükseltir ve trigliseridleri düşürür. Haftada en az yüz elli dakika orta yoğunlukta aerobik egzersiz yapılması önerilir. Kilo kontrolü de kolesterol yönetiminde kritiktir ve yüzde beş ila on kilo kaybı lipid profilinde belirgin iyileşme sağlayabilir. Sigara bırakma HDL düzeylerini yükseltir ve damar sağlığını korur. Alkol tüketimi sınırlandırılmalıdır çünkü fazla alkol trigliseridleri artırır.
Yaşam tarzı değişikliklerine rağmen hedef değerlere ulaşılamadığında ilaç tedavisi gerekebilir. Statinler en etkili kolesterol düşürücü ilaçlardır ve LDL düzeylerini yüzde otuz ila elli oranında azaltabilir. Ezetimib bağırsak kolesterol emilimini azaltır ve statinlerle kombine kullanılabilir. PCSK9 inhibitörleri yeni nesil biyolojik ajanlardır ve çok yüksek LDL düzeylerinde veya statin intoleransında tercih edilir. Tedavi seçimi bireysel risk faktörlerine göre yapılır ve düzenli takip gerektirir.